محدود کردن گرمایش جهانی به کمتر از ۱.۵ درجه سانتی‌گراد نسبت به سطوح پیش از صنعتی شدن؛ این هدف بلندپروازانه‌ای است که در توافقنامه پاریس در اواخر سال ۲۰۱۵ تعیین شده است. طبق گزارش‌های IPCC، تنها راه دستیابی به این هدف، رسیدن به خالص انتشار صفر کربن بین سال‌های ۲۰۵۰ تا ۲۰۷۰ از تمامی منابع انتشار است. در هر یک از ۱۹۵ کشوری که این توافقنامه را امضا کرده‌اند، مشوق‌هایی برای آغاز انتقال به یک اقتصاد کم‌کربن، دایره‌ای و پایدار به ویژه در بخش‌های صنعتی و خدماتی اتخاذ شده است.
شرکت‌ها و سازمان بیشتری در حال پذیرش یک نقشه‌راه بلندمدت برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای خود هستند. برای دستیابی به این هدف، ضروری است دو مفهوم بنیادی را درک کرده و از هم تمایز قائل شویم: راهکارهای عملیاتی، که می‌توانند برای کاهش ردپای کربن به کار گرفته شوند، و انواع منابع انتشار، که به محدوده‌های مختلف در زنجیره ارزش مربوط می‌شوند که با شکل‌های مختلف، کربن دی اکسید منتشر می‌کنند.
راهکارهای عملیاتی کاهش کربن دی اکسید
۱. ترکیب انرژی
در یک منطقه جغرافیایی خاص، ترکیب انرژی نشان‌دهنده سطح توزیع بین منابع مختلف انرژی اولیه، چه فسیلی و چه تجدیدپذیر است. در حال حاضر، بیش از ۸۰ درصد ترکیب انرژی جهان از سوخت‌های فسیلی تشکیل شده است. چالش اینجاست که وابستگی خود را به انرژی‌های مبتنی بر کربن کاهش دهیم و آن‌ها را با انرژی‌های تجدیدپذیر جایگزین کنیم.
هر شرکتی می‌تواند برای سبز کردن ترکیب انرژی خود، با کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی و افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر تولید شده در محل، اقدام کند: نصب پنل‌های خورشیدی و توربین‌های بادی، استفاده از بیوگاز یا راه‌اندازی سیستم‌های هم‌تولید برای بهره‌برداری از حرارت تولید شده توسط برخی فرآیندهای تولید به منظور تولید برق برای خودمصرفی.
سبز کردن ترکیب انرژی روشی است برای تقویت تاب‌آوری انرژی. این امر به معنای تضمین تداوم عملیات با سوخت‌های فسیلی و کمک گرفتن از منابع مختلف انرژی تجدیدپذیر نظیر انرژی‌های خورشیدی، بادی و … برای کاهش انتشار است.
۲. صرفه‌جویی در انرژی
هدف این راهکار عملیاتی کاهش تقاضای انرژی است که با حذف برخی مصارف با تغییر رفتار، انتخاب‌های استراتژیک و … و محدود کردن خود به نیازهای اساسی انرژی در استفاده‌های فردی و جمعی ممکن می‌شود. صرفه‌جویی در انرژی را می‌توان به ۳ روش مختلف انجام داد:
– صرفه‌جویی ابعادی که شامل ممنوعیت استفاده از تجهیزات بزرگ‌تر از نیاز واقعی است.
– صرفه‌جویی در استفاده که هدف آن بازنگری و وسواس در میزان و مدت زمان استفاده از دستگاه‌هاست.
– صرفه‌جویی تعاونی که بر ایجاد مجموعه‌های جمعی و تجمیع کالاها تمرکز دارد و روی تجمیع و اشتراک‌گذاری منابع تولید و اقتصاد دورانی تمرکز دارد.
۳. بهبود بازدهی انرژی
بازدهی انرژی به معنای کاهش مصرف انرژی بدون توجه به ترکیب منابع تأمین انرژی است. در عمل، بهبود بازدهی و کارایی انرژی در یک شرکت نیازمند اقدامات زیر است:
– بهینه‌سازی فرآیندهای تولید که شامل تجزیه و تحلیل و اصلاح مراحل تولید به منظور کاهش هدررفت انرژی و افزایش کارایی است. به عنوان مثال، استفاده از فناوری‌های پیشرفته و اتوماسیون می‌تواند به کاهش مصرف انرژی کمک کند.
– شناسایی و اصلاح مداوم هدررفت‌های انرژی به این معنی که شرکت‌ها باید به طور مداوم مصرف انرژی خود را پایش کرده و نقاط ضعف را شناسایی کنند تا به مصرف بهینه برسند و آن را حفظ کنند.
بهبود بازدهی انرژی یک راهکار است که باید در هر نقشه‌راه کربن‌زدایی اولویت داده شود، زیرا مزایای زیادی دارد. بازدهی بالاتر انرژی می‌تواند منجر به صرفه‌جویی‌های مالی قابل توجهی شود که این صرفه‌جویی‌ها می‌تواند برای سرمایه‌گذاری در حوزه‌های دیگر استفاده شود. به عنوان مثال، صرفه‌جویی در هزینه‌های انرژی می‌تواند به توسعه پروژه‌های جدید یا بهبود تجهیزات کمک کند. همچنین تجربیات شرکت‌های مختلف، بازگشت سرمایه ۹ تا ۱۲ ماهه را برای سرمایه‌گذاری روی بهبود بازدهی گزارش کرده‌اند و این بدان معناست که شرکت‌ها می‌توانند به سرعت از مزایای مالی ناشی از بهبود بازدهی انرژی خط تولید خود بهره‌مند شوند. این اقدامات معمولاً نیاز به ایجاد تغییرات اساسی در تجهیزات و خط تولید در کارخانه‌ها ندارند بنابراین، این رویکرد می‌تواند کم‌هزینه و کم‌خطر باشد.
بازدهی انرژی یک عنصر اساسی در آشتی دادن رشد کسب‌وکار و مسائل زیست‌محیطی است. با بهبود بازدهی انرژی، سازمان‌ها معمولاً بهره‌وری خود را افزایش می‌دهند و در نهایت صرفه‌جویی‌های قابل توجهی حاصل می‌شود. متأسفانه این راهکار، به ویژه در مکانیزم‌های حمایتی دولتی، معمولاً مورد توجه کافی قرار نمی‌گیرد. شایان ذکر است که ۴۰ درصد از اهداف کربن‌زدایی تعیین‌شده در توافقنامه پاریس مربوط به تلاش‌ها در زمینه عملکرد انرژی است.
۴. جبران کربن
این ابتکار توسط پروتکل کیوتو ایجاد شد که از سال ۲۰۰۵ اجرایی شده است. این پروتکل به سازمان‌ها اجازه می‌دهد تا انتشار CO2 خود را با تأمین مالی پروژه‌هایی که به توسعه کمک می‌کنند، جبران کنند. از جمله راهکارهای پیشنهاد شده برای این امر می‌توان به توسعه زیرساخت‌های تولید انرژی‌های تجدیدپذیر مانند ساخت یک مزرعه بادی، یا جذب و حبس کربن در یک مخزن کربن از طریق مکانیزم‌های طبیعی (مانند پروژه‌های جنگل‌کاری) یا مصنوعی اشاره کرد.
در این راستا، برخی از شرکت‌ها، مانند مایکروسافت، تصمیم گرفته‌اند فراتر از الزامات کربن خنثی برای سال ۲۰۵۰ بروند و انتشار CO2 گذشته خود را نیز در سال‌های آینده جبران کنند.
انواع منابع انتشار کربن دی اکسید
انواع انتشار کربن دی اکسید در سه حوزه ۱، ۲ و ۳ توسط پروتکل GHG تعریف شده‌اند که یک چارچوب بین‌المللی برای اندازه‌گیری و مدیریت انتشار گازهای گلخانه‌ای ارائه می‌دهد. این حوزه‌ها به محدوده‌های مختلفی اشاره دارند که در آن‌ها انتشار گازهای گلخانه‌ای مورد مطالعه قرار می‌گیرد. توانایی کمی‌سازی تأثیر فعالیت‌ها در هر حوزه برای تعیین اهداف کاهش و اولویت‌بندی اقدامات لازم بسیار مهم است. با این حال، برخی از موارد در این دامنه‌ها هنوز هم به راحتی قابل اندازه‌گیری نیستند. اندازه‌گیری دقیق انتشار گازهای گلخانه‌ای در هر سه حوزه منابع انتشار نه تنها به شرکت‌ها کمک می‌کند تا نقاط ضعف و قوت خود را شناسایی کنند، بلکه همچنین امکان تعیین اهداف واقع‌بینانه برای کاهش انتشار را فراهم می‌آورد.
انتشار حوزه ۱: انتشارهای مستقیم
این حوزه انتشار کربن دی اکسید که محدودترین نوع آن است، به انتشارهایی مربوط می‌شود که به مصرف سوخت‌های فسیلی (مانند نفت، زغال‌سنگ، گاز طبیعی و غیره) توسط یک مرتبط است. چهار دسته از انتشارها در این حوزه قرار می‌گیرند:
– انتشار ناشی از احتراق ثابت سوخت‌ها و منابع گرما مثل سوزاندن سوخت برای گرمایش ساختمان‌ها.
– انتشار ناشی از احتراق متحرک توسط وسایل نقلیه‌ای است که سوخت مصرف می‌کنند، مانند خودروها و کامیون‌ها.
– انتشارهای فراری مرتبط با نشت گازهای مبرد سیستم‌های تهویه مطبوع و یخچال‌ها.
– انتشارهای فرآیندی از فرآیندهای صنعتی، مانند دود خروجی از دودکش‌های صنعتی.
توجه شود که انتشارهای بالادستی مرتبط با تأمین سوخت‌ها (استخراج، حمل و نقل، تصفیه و غیره) نیز در این نوع منابع انتشار قرار می‌گیرند.
انتشار حوزه ۲: انتشارهای غیرمستقیم
این انتشارها ناشی از تولید انرژی تبدیل‌شده (مانند برق، بخار، حرارت و غیره) از سوخت‌های فسیلی هستند. به طور مشخص، انتشارهای غیرمستقیم به موارد زیر مرتبط هستند:
– خرید برقی که از منابع اولیه انرژی موجود در طبیعت مانند نفت، گاز، اورانیوم و انرژی خورشیدی تولید می‌شود.
– استفاده از شبکه‌های گرمایش یا سرمایش که گرما و سرما را با استفاده از سوخت‌هایی تولید کرده و گازهای گلخانه‌ای منتشر می‌کنند.
انتشار حوزه ۳: چرخه عمر محصول
این نوع انتشار، وسیع‌ترین حوزه است و شامل تمامی انتشارهایی است که مستقیماً توسط شرکت تولید نمی‌شوند، بلکه توسط تأمین‌کنندگان و ارائه‌دهندگان خدمات آن، در بالادست و پایین‌دست شرکت ایجاد می‌شوند.
ایجاد نقشه راه کربن‌زدایی
با توجه به انواع انتشار تعریف شده و اجرای استراتژی‌های مناسب می‌توان به اهداف محیط زیستی دست یافته و بهره‌وری و سودآوری شرکت را افزایش داد. ایجاد نقشه راه کربن‌زدایی شرکت، در چارچوب است که بر اساس چهار راهکار معرفی شده و با در نظر داشتن سه نوع انتشار تعریف شده انجام می‌گیرد. نحوه پیشبرد پروژه‌ها در نقشه راه کربن‌زدایی شرکت باید بر اساس ابعاد و وضعیت اقتصادی و محیط زیستی شرکت دنبال شود. ایجاد چنین استراتژی‌ای برای هر شرکتی با استفاده از داده‌ها قابل دستیابی است. ابزارهای دیجیتال امروزی نیز در پیاده‌سازی موثرتر راهکارهای عملیاتی و تحلیل، مقایسه و سازمان‌دهی آن‌ها نقش تسهیل کننده‌ای ایفا می‌کنند. استفاده از فناوری‌های دیجیتال نه تنها به جمع‌آوری داده‌ها کمک می‌کند بلکه امکان تجزیه و تحلیل پیشرفته را فراهم می‌آورد تا شرکت‌ها بتوانند تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند. این ابزارها می‌توانند شامل نرم‌افزارهای تحلیلی، سیستم‌های مدیریت انرژی و پلتفرم‌های گزارش‌دهی باشند.
مراجع
