جهان در مسیر گذار به تامین پایدار انرژی و در نتیجه اقتصادهای پایدار و کاهش انتشار کربن با چالش‌ها و فرصت‌های فراوانی روبه‌رو است. در سال‌های اخیر ابزارهای اقتصاد چرخشی کربن [1] (CCE) به‌عنوان یکی از کلیدی‌ترین راه‌حل‌ها برای مقابله با تغییرات اقلیمی و حفظ منابع طبیعی، اهمیت روزافزونی پیدا کرده است. کشورها بر اساس توانایی‌های خود در حوزه‌هایی مانند سیاست‌گذاری، فناوری، سرمایه‌گذاری و نوآوری، با سرعت‌های متفاوتی در این مسیر حرکت می‌کنند. از کشورهای پیشرو با زیرساخت‌های پیشرفته گرفته تا کشورهای در حال توسعه که با محدودیت‌های منابع و فناوری مواجه‌اند، همگی به دنبال دستیابی به هدف انتشار صفر خالص (Net Zero) هستند. بررسی شاخص‌های مرتبط با این تلاش‌ها نشان می‌دهد که چه عواملی در موفقیت یا عقب‌ماندگی کشورها در این مسیر مؤثرند. (برای مطالعه مقاله “شاخص اقتصاد چرخشی کربن: نگاهی به عملکرد کشورها و چالش‌های پیش رو” اینجا کلیک کنید)
ابزارهای تسهیل‌کننده اقتصاد چرخشی کربن [1]
در شکل زیر امتیازات ابزارهای اقتصاد چرخشی کربن (CCE Enablers) در سال ۲۰۲۳ نشان داده شده است. شاخص CCE Enablers بر اساس پنج بعد ارزیابی می‌شود:
- سیاست و مقررات [2]
- تکنولوژی، دانش و نوآوری [3]
- حوزه مالی و سرمایه‌گذاری [4]
- محیط کسب‌وکار [5]
- انعطاف‌پذیری کلی سیستم [6]
عملکرد هر کشور در این پنج بعد، امتیاز کلی آن را در این شاخص تعیین می‌کند. چهار بعد نخست به عواملی می‌پردازند که برای پشتیبانی از حرکت کشورها به سمت دستیابی به انتشار صفر خالص ضروری هستند. بعد پنجم، یعنی انعطاف‌پذیری سیستم، ارتباط دوسویه‌ای با گذار به اقتصاد چرخشی کربن (CCE) دارد. مطابق شکل زیر، سوئیس (با امتیاز ۸۰)، آلمان (۸۰) و هلند (۷۶) توانستند رتبه‌های برتر را در شاخص ابزارهای اقتصاد چرخشی کربن (CCE Enablers) کسب کنند. سوئیس در عملکرد CCE رتبه نهم را به خود اختصاص داده، که نشان‌دهنده این است که این کشور هنوز به تمام ظرفیت‌های بالقوه خود دست نیافته است. حوزه‌های مالی و سرمایه‌گذاری، که سوئیس در آن‌ها امتیاز ۸۹ را به دست آورده، نقطه قوت ویژه این کشور هستند. آلمان با امتیاز ۸۳ و هلند با ۸۸ نیز در این زمینه به خوبی عمل کرده‌اند.
در زیرشاخص CCE Enablers، یک همبستگی قوی میان ثروت کشورها و نتایج بهتر وجود دارد. از میان ۲۰ کشور برتر، تنها سه کشور دارای درآمد متوسط هستند: چین (با امتیاز ۵۸)، مالزی (۵۱) و ویتنام (۵۰). رتبه بالای چین (۱۵) به دلیل محیط کسب و کار مطلوب آن است که امتیاز ۷۰ را کسب کرده و در سایر بخش‌ها نیز امتیاز بالای ۵۰ به دست آورده است. مالزی و ویتنام نیز در حوزه کسب و کار به خوبی عمل کرده‌اند (هر دو با امتیاز ۶۲)، اما در حوزه‌های مالی و فناوری همچنان عقب‌تر هستند.
از سوی دیگر، در انتهای جدول شاخص CCE Enablers، کشورهایی مانند کامرون (۲۱)، پاکستان (۲۱) و بنگلادش (۲۲) قرار دارند که هر سه کشور دارای درآمد متوسط هستند. این کشورها در تمامی پنج بعد شاخص، به‌ویژه در زمینه‌های مالی و فناوری، به طور میانگین امتیازات پایینی دارند. امتیازات آن‌ها به طور متوسط 6/3 برابر کمتر از سه کشور برتر است.
در بخش‌های بعدی، نتایج مربوط به این پنج بعد شاخص CCE Enablers در سال ۲۰۲۳ به تفصیل مورد بررسی قرار می‌گیرد.
سیاست‌ها و مقررات
در شکل زیر امتیازات مربوط به سیاست‌ها و مقررات کشورهای مختلف در سال ۲۰۲۳، رسم شده است. با توجه به این شکل، بریتانیا با امتیاز ۹۱، آلمان با ۸۳ و فرانسه با ۸۲ بالاترین امتیازات را در زمینه سیاست‌ها و مقررات مربوط به گذار به اقتصاد چرخشی کربن (CCE) کسب کرده‌اند. بریتانیا در تمام پنج شاخص اصلی عملکرد بسیار خوبی داشته است که شامل حمایت سیاستی و مقرراتی از انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی (امتیاز ۸۷)، سیاست‌های جذب و ذخیره کربن [1](CCS) (امتیاز ۷۱)، سیاست‌های حفاظت از منابع طبیعی (امتیاز ۹۵)، گزارش‌دهی انتشار گازهای گلخانه‌ای (امتیاز ۱۰۰) و سیاست تغییرات اقلیمی یا وجود و الزام یک هدف صفر خالص (امتیاز ۱۰۰) است. آلمان و فرانسه نیز در سایر شاخص‌ها عملکرد قوی‌ای داشته‌اند، اما در زمینه سیاست‌های CCS به ترتیب امتیاز ۳۴ و ۳۹ را کسب کرده‌اند که در مقایسه با سایر زمینه‌ها ضعیف‌تر است.
در انتهای جدول، کشورهای با درآمد متوسط مانند عراق (امتیاز ۱۶)، کامرون (۱۹) و آنگولا (۲۱) قرار دارند که در سیاست‌های CCS، گزارش‌دهی انتشار و سیاست‌های تغییرات اقلیمی امتیازات پایینی کسب کرده‌اند.
به‌طور کلی، کشورهای مختلف در شاخص ۲۰۲۳، پایین‌ترین امتیازات را در زمینه سیاست‌های جذب و ذخیره کربن (CCS) به دست آورده‌اند. این مسئله نشان‌دهنده میزان محدود استفاده از این فناوری‌ها در سطح جهانی است. در زمینه گزارش‌دهی انتشار گازهای گلخانه‌ای که بر اساس رعایت الزامات چارچوب پیمان‌نامه سازمان ملل در تغییر اقلیم در مورد تغییرات اقلیمی ارزیابی می‌شود، بیشتر کشورهای توسعه یافته امتیازات بالایی کسب کرده‌اند. انتظار می‌رود از سال 2024، تمام کشورها گزارش‌های انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را هر دو سال یک‌بار ارائه دهند. این تغییر، چالش‌های بیشتری را برای کشورهای در حال توسعه ایجاد می‌کند که پیش‌تر گزارش‌های خود را با فاصله‌های زمانی بیشتری ارائه می‌کردند و حتی با همین فواصل زمانی نیز دچار مشکلاتی بودند. این تغییر همزمان باعث افزایش شفافیت داده‌ها می‌شود و به سیاست‌گذاری بهتر کمک می‌کند، چرا که گزارش‌ها حداکثر با دو سال تأخیر ارائه می‌شوند. این یک تغییر مهم برای کشورهایی است که معمولاً گزارش‌های خود را با تأخیرهای چند ساله منتشر می‌کردند.
یکی دیگر از شاخص‌های کلیدی در این ارزیابی، اهداف صفر خالص انتشار کربن است. اگر این اهداف به‌صورت قانونی تعیین شده باشند، کشور امتیاز کامل ۱۰۰ را کسب می‌کند و اگر فقط در اسناد سیاستی ذکر شده باشند، امتیاز ۸۰ دریافت می‌کند. اگرچه اهداف انتشار برای اواسط قرن به عنوان یک شاخص تقریبی برای ارزیابی قدرت سیاست‌های اقلیمی در نظر گرفته می‌شود، مقایسه کشورهای مختلف در این زمینه دشوار است. این مسئله به دلیل فقدان استانداردهای یکپارچه در تعیین اهداف میان مدت انتشار کربن توسط کشورها ایجاد شده است. مقایسه سیاست‌های اقلیمی کشورها به ویژه زمانی حساس می‌شود که بر اساس کنوانسیون اقلیمی سازمان ملل انتظار می‌رود کشورهای توسعه یافته تلاش بیشتری برای کاهش انتشار کربن داشته باشند. با این حال، هیچ روش عینی برای ارزیابی سرعت کاهش انتشار گازها در کشورهای توسعه‌یافته یا در حال توسعه وجود ندارد.
فناوری، دانش و نوآوری
در شکل زیر، امتیازات کشورهای مختلف از منظر فناوری، دانش و نوآوری در شاخص اقتصاد چرخشی کربن (CCE) در سال ۲۰۲۳ نشان داده شده است. بر این اساس، دو کشور آسیایی، سنگاپور با امتیاز ۸۲ و کره جنوبی با امتیاز ۸۰، در حوزه فناوری، دانش و نوآوری در صدر قرار دارند. سوئیس نیز با امتیاز ۷۸ در رتبه بعدی قرار دارد. نکته قابل توجه در این شکل این است که، ۹ کشور از ۲۰ کشور برتر در این حوزه، در منطقه آسیا و اقیانوسیه واقع شده‌اند که شامل پنج کشور با درآمد متوسط مانند چین (امتیاز ۵۳)، مالزی (۴۰)، ویتنام (۳۷)، فیلیپین (۳۶) و تایلند (۳۴) هستند. امتیازات در این شاخص به‌طور قابل توجهی از صدر تا رتبه بیستم (تایلند) افت کرده و به اندازه ۴۸ امتیاز کاهش یافته است.
در انتهای جدول رتبه‌بندی فناوری، برخی کشورها امتیازات بسیار پایینی دارند. سه کشور با پایین‌ترین امتیازات، عراق (۱)، آنگولا (۳) و بنگلادش (۸) هستند که این امر نشان‌دهنده تفاوت‌های چشمگیر در دسترسی به فناوری و آمادگی کشورهای مختلف برای استفاده از آن است. این تفاوت‌ها بر نیاز فوری به اقدامات برای کاهش نابرابری‌های موجود تأکید دارد.
شاخص‌های این بخش به ارزیابی تولید و انتشار فناوری، دانش و نوآوری پرداخته که شامل گسترش و جذب این فناوری‌ها است. در بخش تولید دانش، دو شاخص از سه شاخص به شدت نامتوازن هستند. به‌ویژه در زمینه ثبت اختراعات مربوط به فناوری‌های انرژی پاک (نسبت به جمعیت کشور)، سه کشور برتر یعنی کره جنوبی، آلمان و نروژ، امتیاز کامل ۱۰۰ را کسب کرده‌اند، در حالی که کشورهای بعد از رتبه ۱۵ به بعد، امتیازاتی کمتر از ۱۰ به دست آورده‌اند.
از نظر تراکم پژوهش‌های علمی که با شاخص Nature Index و نسبت به جمعیت کشورها سنجیده می‌شود، چهار کشور سوئیس، سنگاپور، هلند و ایالات متحده امتیاز کامل ۱۰۰ را کسب کرده‌اند، اما کشورهای بعد از رتبه ۱۷ امتیازاتی کمتر از ۱۰ دارند.
فاصله میان کشورهای برتر و ضعیف‌تر در سایر شاخص‌ها نیز بسیار زیاد است. در شاخص هزینه‌های تحقیق و توسعه (نسبت به تولید ناخالص داخلی (GDP)[1])، پنج کشور برتر یعنی کره جنوبی، ایالات متحده، ژاپن، سوئیس و آلمان بیش از ۳ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف تحقیق و توسعه می‌کنند. این در حالی است که تقریباً نیمی از ۶۴ کشور حاضر در این شاخص کمتر از 5/0 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به این بخش اختصاص می‌دهند.
در شاخص تعاملات بین‌المللی فناوری پیشرفته، که نسبت صادرات و واردات فناوری‌های پیشرفته به کل تجارت کشورها را اندازه‌گیری می‌کند، سه کشور مالزی، فیلیپین و ویتنام امتیاز کامل ۱۰۰ را کسب کرده‌اند، در حالی که یک‌سوم کشورهای انتهایی امتیازاتی کمتر از ۱۰ دارند. با توجه به عملکرد چشمگیر کشورهای دیگری در آسیا مانند چین (امتیاز ۹۶)، سنگاپور (۸۷) و کره جنوبی (۷۵)، این منطقه ظرفیت بسیار زیادی برای تبدیل شدن به یک مرکز تولید و تجارت فناوری‌های پاک دارد.
حوزه مالی و سرمایه‌گذاری
امتیازات بخش مالی و سرمایه‌گذاری کشورهای مختلف در سال ۲۰۲۳، در شکل زیر به تصویر کشیده است. این شکل، در شاخص‌های مالی و سرمایه‌گذاری تفاوت‌های زیادی را بین کشورهایی که عملکرد برتری داشته‌اند و آن‌هایی که ضعیف‌تر بوده‌اند، نشان می‌دهد. سوئیس با امتیاز ۸۹ در صدر این رتبه‌بندی قرار دارد، در حالی که الجزایر با تنها ۳ امتیاز، ضعیف‌ترین کشور این لیست است. سه کشور برتر این شاخص در حداقل دو معیار، امتیاز کامل ۱۰۰ را کسب کرده‌اند. در میان کشورهای آمریکای لاتین و کارائیب، شیلی با امتیاز ۸۱ در رتبه ششم قرار دارد. شیلی در بیشتر بخش‌ها امتیاز ۸۰ یا بیشتر دارد، اما در بخش توسعه مالی امتیاز ۵۰ کسب کرده که همچنان بالاتر از میانگین جهانی (۳۹) است.
نکته جالب توجه این است که در نیمه پایین این رتبه‌بندی، سه کشور پردرآمد عضو شورای همکاری خلیج فارس قرار دارند. دلیل این امر احتمالاً وابستگی ساختاری این کشورها به تولید نفت است، زیرا این کشورها در معیارهای مرتبط با گذار به انرژی‌های پاک امتیازهای پایینی کسب کرده‌اند. این معیارها شامل سرمایه‌گذاری در حوزه‌هایی همچون انرژی‌های تجدیدپذیر، فناوری جذب و ذخیره کربن (CCS)، هیدروژن، ذخیره انرژی، حمل‌ونقل الکتریکی، گرمایش الکتریکی، انرژی هسته‌ای و مواد پایدار[1] است. همچنین اعمال بدهی‌ها با هدف توسعه پایدار[2] (مانند اوراق قرضه و وام‌های سبز) و قیمت‌گذاری کربن (وجود مالیات کربن) نیز بررسی می‌شوند. این کشورها در شاخص‌های کلی‌تر مانند توسعه مالی (بر اساس شاخص توسعه مالی صندوق بین‌المللی پول) و اتصال مالی بین‌المللی (که جریان‌های مالی خالص خارجی نسبت به تولید ناخالص داخلی را اندازه‌گیری می‌کند) عملکرد بهتری دارند.
در شاخص‌های مرتبط با گذار به اقتصاد چرخشی کربن، تفاوت‌های زیادی در میزان هزینه‌های تولید ناخالص داخلی کشورها بر روی سرمایه‌گذاری‌های CCE مشاهده می‌شود. تنها ۱۹ کشور برتر این شاخص بیش از 5/0 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ به فناوری‌های CCE اختصاص داده‌اند. نروژ، که در صدر قرار دارد، در این دوره بین ۲ تا 5/2 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به این حوزه‌ها اختصاص داده است. در مقابل، ۲۲ کشور انتهایی کمتر از 1/0 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف این سرمایه‌گذاری‌ها کرده‌اند.
بدهی‌های پایدار نیز توزیع مشابهی دارند. ۲۳ کشور برتر این شاخص معادل 5/0 درصد یا بیشتر از تولید ناخالص داخلی خود را از طریق ابزارهای مالی مرتبط با محیط‌زیست، مانند اوراق قرضه و وام‌ها جذب کرده‌اند. هلند، کشور پیشرو در این حوزه، 3/6 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به این شکل تأمین مالی کرده است. در مقابل، ۳۱ کشور انتهایی کمتر از 1/0 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به بدهی‌های پایدار اختصاص داده‌اند. این کشورها عمدتاً شامل کشورهای در حال توسعه با درآمد پایین و متوسط، تولیدکنندگان نفت در خلیج فارس، و برخی اقتصادهای اروپایی یا آسیای مرکزی در حال گذار هستند.
در زمینه قیمت‌گذاری کربن، کشورها امتیاز بر اساس وجود یک طرح ملی یا محلی (مالیات کربن) یا یک مکانیزم اختیاری (مانند اعتباردهی کربن) کسب می‌کنند. در حال حاضر، ۳۰ کشور از ۶۴ کشور امتیاز صفر در این بخش دارند که همگی کشورهای در حال توسعه و عمدتاً در مناطق خاورمیانه، شمال آفریقا و جنوب صحرای آفریقا هستند. با این حال، نیمی از ده کشور برتر در این شاخص، کشورهای در حال توسعه بر اساس طبقه‌بندی کنوانسیون اقلیمی سازمان ملل هستند: کره جنوبی، چین، آفریقای جنوبی، قزاقستان و شیلی. این نشان می‌دهد که ابزارهای قیمت‌گذاری کربن که بیشتر با کشورهای توسعه‌یافته مرتبط بودند، در کشورهای در حال توسعه نیز محبوبیت پیدا کرده‌اند. طبق گزارش بانک جهانی (۲۰۲۳)، در سال ۲۰۲۳، ۲۳ درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی تحت پوشش مالیات کربن قرار گرفته‌اند.
محیط کسب‌وکار
شکل زیر نشان دهنده امتیازات محیط کسب و کار برای کشورهای مختلف در سال ۲۰۲۳ می‌باشد. همانطور که در این تصویر مشخص است، کانادا (با امتیاز ۷۹)، نروژ (۷۹) و استرالیا (۷۷) به‌عنوان کشورهای پیشرو در ایجاد محیط‌های کسب‌وکار مناسب برای گذار به اقتصاد چرخشی کربن(CCE) شناخته شده‌اند. در مقابل، کشورهای آنگولا (۳۶)، اتیوپی (۳۸) و کامرون (۳۸) در پایین‌ترین رتبه‌های جدول قرار دارند. اگرچه تفاوت امتیازات در این شاخص نسبت به سایر ابعاد کمتر است، اما همچنان فاصله چشمگیری میان کشورهای برتر و ضعیف‌تر وجود دارد. به‌طور متوسط، امتیاز ۱۰ کشور برتر تقریباً دو برابر امتیاز ۱۰ کشور انتهایی است. این شکاف‌ها به‌ویژه در کشورهای جنوب صحرای آفریقا برجسته است، جایی که ۸ کشور از ۱۰ کشور انتهایی در این منطقه قرار دارند.
شاخص محیط کسب و کار شامل عوامل متعددی از جمله؛ حمایت‌های مقرراتی، زیرساخت‌های تجاری و حمل‌ونقل، فرصت‌های سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، پتانسیل جذب و ذخیره کربن ،(CCS) ریسک‌های محیط زیستی، اجتماعی و حاکمیتی، ریسک‌های سیاسی، اقتصادی و مالی، و همچنین کیفیت سرمایه انسانی است. در تمامی این عوامل، کشورهایی که عملکرد بهتری دارند، بین 5/1 تا ۲ برابر بهتر از کشورهای ضعیف‌تر عمل می‌کنند. در کشورهای در حال توسعه، لازم است که محیط‌های مقرراتی تقویت شوند، زیرساخت‌های حمل و نقل بهبود یابند و فرصت‌های فناوری‌های پاک مورد استفاده قرار گیرند، در حالی که باید ریسک‌های اقتصادی، سیاسی و مالی به طور مؤثری مدیریت شوند.
یکی از استثناهای مهم در تفاوت کم امتیازات بین کشورها، شاخص پتانسیل ذخیره‌سازی کربن (CCS) است. این شاخص که توسط مؤسسه جهانی CCS اندازه‌گیری می‌شود، توسعه منابع ذخیره‌سازی کربن‌دی‌اکسید در هر کشور را ارزیابی می‌کند. در این شاخص، کانادا با امتیاز ۹۸، ایالات متحده با ۹۶ و نروژ با ۹۶ نزدیک به امتیاز کامل قرار دارند. در مقابل، کشورهایی مانند جمهوری دومینیکن، سنگاپور و کاستاریکا امتیاز صفر دارند. نکته جالب توجه این است که ۱۰ کشور برتر این شاخص، همگی در میان ۳۰ تولیدکننده برتر نفت و گاز در سطح جهان هستند. این نشان می‌دهد که فناوری‌های ذخیره‌سازی کربن (CCS) برای کاهش کربن در بخش‌هایی که کاهش انتشار در آن‌ها دشوارتر است، اهمیت حیاتی دارند.
تاب‌آوری سیستم
امتیازات تاب‌آوری سیستم در شاخص سال ۲۰۲۳، در شکل زیر قابل مشاهده است. با توجه به این شکل، سوئیس با امتیاز ۹۳ به‌طور چشمگیری در زمینه تاب‌آوری سیستم عملکرد برجسته‌ای دارد. پس از آن، نروژ با امتیاز ۸۷ و سنگاپور با امتیاز ۸۶ قرار دارند.۲۰ کشور برتر این شاخص از نظر جغرافیایی بسیار متنوع هستند و بیشتر آن‌ها کشورهای با درآمد بالا هستند. از این میان، ۹ کشور در اروپا و ۵ کشور در منطقه خلیج‌فارس از خاورمیانه و شمال آفریقا قرار دارند. دو کشور با درآمد متوسط، یعنی کاستاریکا و قزاقستان نیز در میان ۲۰ کشور برتر هستند.
این کشورها به‌طور مداوم در حداقل پنج مورد از هفت شاخص تاب‌آوری سیستم امتیازات بالایی کسب کرده‌اند. این شاخص‌ها شامل عواملی مانند امنیت انرژی، پایداری زیرساخت‌های انرژی (از جمله اطمینان از کارکرد پایدار و بی‌وقفه شبکه برق)، دسترسی عادلانه به انرژی (به معنای دسترسی همگانی و مقرون‌به‌صرفه بودن انرژی)، تنوع اقتصادی (پیچیدگی و تنوع صادرات یک کشور)، درآمد ملی تعدیل‌شده (درآمد در دسترس برای گذار به اقتصاد پایدار، پس از کسر مصرف سرمایه ثابت و کاهش منابع طبیعی)، سلامت محیط زیست (میزان آلودگی ذرات معلق در هوای محیط داخلی و خارجی) و تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی (شامل تلفات جانی و خسارات اقتصادی ناشی از بلایای طبیعی و حوادث اقلیمی شدید) هستند.
در مقابل، در انتهای رتبه‌بندی تاب‌آوری سیستم، کشورهایی مثل پاکستان (امتیاز ۱۳)، بنگلادش (۲۷) و تانزانیا (۲۸) قرار دارند. از ۱۰ کشور انتهایی، هفت کشور در منطقه جنوب صحرای آفریقا و سه کشور در جنوب آسیا هستند. به غیر از ثروت پایین، الگوی خاصی از چالش‌های مشترک این کشورها دیده نمی‌شود. به‌طور متوسط، این کشورها بیشترین مشکلات را در نابرابری انرژی و آلودگی هوا دارند.
برای مثال، غنا که در رتبه ۵۵ قرار دارد، در امنیت انرژی امتیاز بالای ۹۶ را کسب کرده است، اما در پایداری شبکه (۲۳) و عدالت انرژی (۲۶) عملکرد ضعیفی دارد. در مقابل، هند که در رتبه ۵۶ قرار دارد، در پایداری شبکه امتیاز ۹۵ را به دست آورده، اما در امنیت انرژی (۱۵)، سلامت محیط زیست (۳۰) و تاب‌آوری اقلیمی (۱۳) با مشکلات زیادی روبه‌رو است. (نکته قابل توجه این است که حدود دوازده کشور با شبکه‌های برق ناپایدار مواجه هستند که این موضوع بر امتیازات آن‌ها تأثیر گذاشته و باعث شده در این بخش امتیازات بالاتری کسب کنند.)
دیدگاه تولیدکنندگان نفت
امتیازات تولیدکنندگان نفت در شاخص CCE سال ۲۰۲۳ در شکل زیر قابل مشاهده است. امتیاز OPL (دیدگاه تولیدکنندگان نفت) نگاهی متفاوت برای ارزیابی ۳۰ تولیدکننده برتر نفت و گاز ارائه می‌دهد که در شاخص اقتصاد چرخشی کربن (CCE) مورد بررسی قرار گرفته‌اند. به دلیل وابستگی این کشورها به صنایع مبتنی بر منابع و ساختارهای صنعتی خاص، آن‌ها با چالش‌ها و فرصت‌های ویژه‌ای در مسیر رسیدن به هدف انتشار صفر مواجه هستند.
امتیاز OPL با افزودن پنج شاخص جدید که عملکرد و آمادگی صنایع را در حوزه کربن چرخشی ارزیابی می‌کند، به زیرشاخص عملکرد CCE اضافه شده است. به این ترتیب، امتیاز نهایی OPL شامل 25 درصد از پنج شاخص OPL، 25 درصد از هشت شاخص عملکرد CCE و 50 درصد از ۳۰ شاخص تسهیل‌کننده CCE است.
در سال ۲۰۲۳، سه کشور برتر در OPL، یعنی نروژ (با امتیاز ۷۵)، بریتانیا (۷۳) و هلند (۷۳)، همان کشورهایی بودند که در صدر رتبه‌بندی کلی شاخص CCE نیز قرار داشتند. در مقابل، پنج کشوری که پایین‌ترین امتیاز را در OPL دارند، همان کشورهایی هستند که در شاخص کلی CCE نیز کمترین امتیاز را به دست آورده‌اند، هرچند ترتیب آن‌ها کمی متفاوت است. سه کشور انتهایی این فهرست شامل الجزایر (۲۳)، عراق (۲۵) و ازبکستان (۲۷) هستند.
پنج شاخص OPL شامل معیارهایی مانند شدت کربن تولید نفت، میزان سوختن شعله‌ها در تولید نفت، انتشار گازهای فراری از سوخت‌های فسیلی و شدت کربن در ارزش افزوده تولید می‌شود. همچنین، OPL ارزش افزوده صنعت شیمیایی را به‌عنوان نماینده‌ای برای صنایع کربن چرخشی آینده در نظر می‌گیرد. به‌طور کلی، کشورهایی که در این پنج شاخص بالاترین امتیاز را کسب کرده‌اند شامل عربستان سعودی (با امتیاز متوسط ۸۳)، هلند (۸۳) و نروژ (۸۰) هستند. این سه کشور در شاخص‌های مربوط به شدت انتشار در صنعت سوخت‌های فسیلی، یا امتیاز کامل ۱۰۰ را به دست آورده‌اند یا به آن نزدیک شده‌اند. این نتایج نشان‌دهنده این است که این کشورها کمترین میزان انتشار کربن‌دی‌اکسید و نشت متان را به ازای هر واحد انرژی هیدروکربنی در جهان دارند.
همانطور که در شکل زیر نشان داده شده است، امتیازات OPL در بیشتر کشورها بالاتر از امتیازات کلی شاخص CCE است. این روند به‌ویژه در میان کشورهای در حال توسعه تولیدکننده نفت بیشتر از کشورهای توسعه‌یافته به چشم می‌خورد. در سال ۲۰۲۳، از ۲۸ کشوری که در OPL ارزیابی شدند، ۱۷ کشور امتیازی حداقل ۵ واحد بالاتر از امتیاز کلی شاخص CCE خود کسب کردند. تنها استثنا در این گروه هلند است که یک کشور توسعه‌یافته به‌شمار می‌رود.
جمع‌بندی
شاخص ابزارهای تسهیل‌کننده اقتصاد چرخشی کربن (CCE Enablers) در سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که کشورها به‌طور فزاینده‌ای به سمت ایجاد زیرساخت‌های پایدار و سیاست‌های کارآمد برای کاهش انتشار کربن حرکت می‌کنند. کشورهایی مانند سوئیس، آلمان و هلند با تکیه بر سرمایه‌گذاری‌های قوی، نوآوری‌های فناورانه و سیاست‌های حمایتی توانسته‌اند به رتبه‌های برتر دست یابند و الگوی مناسبی برای سایر کشورها ارائه کنند.
در عین حال، شکاف عمیقی میان کشورهای پیشرو و کشورهای در حال توسعه دیده می‌شود. کشورهایی با درآمد متوسط و پایین، به‌ویژه در حوزه‌های مالی و فناوری، با چالش‌های بزرگی مواجه‌اند که نیازمند توجه و حمایت بیشتر جهانی است. گذار به اقتصاد چرخشی کربن نه‌تنها یک نیاز اقلیمی، بلکه فرصتی برای بازطراحی اقتصادهای ملی و تقویت تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی است.
در نهایت، موفقیت جهانی در این مسیر مستلزم همبستگی بیشتر کشورها، همکاری‌های بین‌المللی و تأمین منابع لازم برای کشورهایی است که به حمایت بیشتری نیاز دارند. تنها با یک رویکرد یکپارچه و جامع می‌توان به هدف نهایی کاهش انتشار کربن و ایجاد اقتصادی پایدار و عادلانه برای همگان دست یافت.
مراجع
[1] Sustainable materials
[2] Sustainable debt
[1] Gross Domestic Product
[1]Carbon capture and storage
[1] Circular Carbon Economy Enablers
[2] Policies and Regulation
[3] Technology, Knowledge, and Innovation
[4] Finance and Investment
[5] Business Environment
[6] System Resilience
[1] Circular Carbon Economy
