تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های بشر تبدیل شده و کشورها با توجه به منابع و توانمندی‌های خود به دنبال راهکارهایی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای هستند. یکی از رویکردهای مهم در این زمینه، مفهوم اقتصاد چرخشی کربن (CCE) [1] است. این مدل اقتصادی تلاش می‌کند تا با استفاده از فناوری‌های نوین، فرآیندهای صنعتی و اقتصادی را به گونه‌ای بازطراحی کند که استفاده مجدد از منابع، کاهش انتشار کربن و ذخیره‌سازی آن به‌طور مؤثر تحقق یابد. شاخص اقتصاد چرخشی کربن که توسط موسسات بین‌المللی طراحی و محاسبه می‌شود، به کشورها کمک می‌کند تا وضعیت خود را در مسیر کاهش کربن بسنجند و از تجربیات موفق دیگر کشورها بهره‌مند شوند. (برای مطالعه مقاله “شاخص اقتصاد چرخشی کربن: ابزاری برای ارزیابی در مسیر انتشار صفر خالص” اینجا کلیک کنید).
بر اساس نتایج شاخص اقتصاد چرخشی کربن در سال 2023، سه کشور نروژ، بریتانیا و هلند به عنوان پیشگامان جهانی در این زمینه شناخته شده‌اند. این کشورها نه‌تنها در استفاده از فناوری‌های جدید موفق بوده‌اند، بلکه با اجرای سیاست‌های پایدار، مسیر رسیدن به اهداف اقلیمی را هموارتر کرده‌اند. در سوی دیگر، کشورهای آفریقای جنوب صحرا همچنان با مشکلات بزرگی مانند نبود زیرساخت‌های کافی و عدم دسترسی به فناوری‌های پیشرفته مواجه‌اند. بررسی این تفاوت‌ها می‌تواند راهبردهای بهتری برای کاهش رویکردهای نامتوازن کشورهای مختلف جهان در مواجهه با بحران اقلیمی ارائه دهد.
وضعیت کشورهای مختلف در شاخص CCE
در شکل‌های زیر امتیاز و عملکرد شاخص CCE برای کشورهای مختلف به تصویر کشیده شده است. در این شکل‌ها طول هر نوار نشان دهنده امتیاز کل شاخص CCE است، در حالی که رنگ های مختلف نشان دهنده سهم هر زیرشاخص در امتیاز کل است. در بخش مربوط به امتیاز CCE، نروژ با امتیاز 72، بریتانیا با امتیاز 70 و هلند با امتیاز 66 در صدر شاخص CCE قرار گرفتند. این کشورها با استفاده از فناوری‌هایی نظیر انرژی‌های تجدیدپذیر، توزیع گسترده برق تجدید پذیر در راستایی جایگزینی با سوخت‌های مبتنی بر نفت، گاز و ذغال سنگ، جذب کربن، ذخیره سازی و استفاده از کربن دی‌اکسید [2] (CCUS) و توسعه هیدروژن پاک، موفق به کسب امتیازات بالایی شدند.
از سوی دیگر، کشورهای آفریقای جنوب صحرا مانند اتیوپی و اوگاندا به دلیل محدودیت‌های زیرساختی و عدم دسترسی به منابع مالی کافی، همچنان در پایین‌ترین رتبه‌های این شاخص قرار دارند. برای مثال، اوگاندا و نیجریه امتیاز بسیار پایینی در فناوری‌های گران‌قیمت‌تر مانند CCUS و هیدروژن پاک دریافت کرده‌اند که نشان از عدم دسترسی این کشورها به این فناوری‌هاست. با توجه به اهمیت اقتصاد چرخشی کربن در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، این چالش‌ها نیازمند توجه ویژه‌ای از سوی جامعه جهانی است تا با حمایت‌های مالی و فناوری، این کشورها نیز بتوانند به اهداف اقلیمی جهانی نزدیک‌تر شوند.
ایران نیز با امتیاز 55 در شاخص اقتصاد چرخشی کربن (CCE) نشان داده که در مسیر کاهش انتشار کربن قدم‌هایی برداشته، اما همچنان فاصله قابل توجهی با کشورهای پیشرو مانند نروژ و بریتانیا دارد. توسعه فناوری‌های پیشرفته نظیر ذخیره‌سازی و استفاده از کربن دی‌اکسید (CCUS) و هیدروژن پاک، به‌عنوان ابزارهای کلیدی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، از جمله نیازهای اصلی ایران برای بهبود این امتیاز است.
علاوه بر این، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی می‌تواند به افزایش امتیاز شاخص CCE کمک کند. با توجه به پتانسیل‌های ایران در این زمینه، ترکیب سیاست‌گذاری‌های پایدار و دسترسی به فناوری‌های نوین، همراه با حمایت‌های مالی بین‌المللی، می‌تواند به کشورمان در دستیابی به اهداف اقلیمی و بهبود عملکرد در شاخص CCE کمک کند.
این نکته نیز شایان ذکر است10 کشور دارای امتیار بالا در این شاخص، همگی از کشورهای با درآمد بالا هستند، اما در رتبه‌های 20 کشور برتر، تنوع بیشتری از نظر درآمد و منطقه جغرافیایی دیده می‌شود. پایین‌ترین رتبه‌ها به اوگاندا، نیجریه و اتیوپی تعلق دارد. اگرچه درآمد و منطقه جغرافیایی ممکن است بر رتبه‌بندی شاخص CCE تأثیرگذار باشد، اما به‌تنهایی نمی‌توانند موثر باشند. برای مثال، برخی کشورها مانند کویت با رتبه 49، با وجود منابع مالی غنی، رتبه ضعیفی دارند که نشان‌دهنده پیچیدگی عوامل مؤثر بر موفقیت در این شاخص است.
اهمیت تنوع در رویکردهای CCE
یکی از ویژگی‌های کلیدی شاخص اقتصاد چرخشی کربن، تأکید بر تنوع در رویکردها و فناوری‌های مورد استفاده در هر کشور است. هر کشور بر اساس قابلیت‌ها، منابع و نیازهای خود می‌تواند استراتژی‌های متفاوتی برای کاهش انتشار کربن انتخاب کند. به‌عنوان مثال، نروژ اگرچه در شاخص انرژی هسته‌ای امتیازی کسب نکرده، اما با تمرکز بر انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های کاهش کربن دیگر، توانسته به جایگاه برتر در این شاخص دست یابد. این امر نشان می‌دهد که کشورها لازم نیست در تمامی زمینه‌ها عملکرد عالی داشته باشند، بلکه می‌توانند با بهره‌گیری از نقاط قوت خود به موفقیت برسند. در عین حال، کشورهای با عملکرد ضعیف‌تر معمولاً در زمینه‌های پرهزینه مانند CCUS و انرژی‌های تجدیدپذیر کمتر توسعه پیدا کرده‌اند، که بر ضرورت سرمایه‌گذاری بیشتر در این فناوری‌های کلیدی تأکید دارد.
جمع‌بندی
نتایج شاخص اقتصاد چرخشی کربن 2023 نشان می‌دهد که کشورها در مسیر کاهش کربن عملکردهای بسیار متفاوتی داشته‌اند. اگرچه کشورهای پیشرفته مانند نروژ و بریتانیا با استفاده از فناوری‌های نوین و سیاست‌های جامع در صدر قرار دارند، اما کشورهایی با درآمد پایین همچنان با چالش‌های بزرگی در این مسیر مواجه هستند. از سوی دیگر، این شاخص تأکید می‌کند که برای دستیابی به یک اقتصاد جهانی کم‌کربن، تنوع در رویکردها و استفاده از فناوری‌های مختلف برای هر کشور ضروری است. بنابراین، برای موفقیت در این مسیر جهانی، نیاز است که کشورهای در حال توسعه نیز با حمایت‌های بین‌المللی دسترسی بیشتری به منابع و فناوری‌های پیشرفته داشته باشند. این همکاری جهانی می‌تواند به تحقق اهداف اقلیمی و ایجاد آینده‌ای پاک‌تر و پایدارتر برای همه کشورها منجر شود.
مراجع
[1] Circular Carbon Economy
[2] carbon capture, utilization and storage
