آیا صنعت پالایش نفت به دوره‌ای بازگشته است که نگرانی‌های پیش از پاندمی درباره عرضه بیش از حد و تهدیدات قریب‌الوقوع کاهش ظرفیت‌ها حاکم بوده‌اند؟ صنعت پالایش نفت ذات رقابتی بالایی دارد، چرا که در میان بازارهای جهانی، به طور مستقیم با کالاهای نفت خام و محصولات پالایش شده رقابت می‌کند. زنجیره تأمین نفت و محصولات پالایش شده به شدت انعطاف‌پذیر است و بنابراین، علی‌رغم تنش‌های ژئوپولیتیکی جاری در جهان، حاشیه‌های سود پالایش نشان‌دهنده اضافه عرضه‌ای است که به شکل زیر مشاهده می‌شود.
تحلیل حاشیه سود پالایش جهانی
حاشیه‌های پالایش نفت جهانی که در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ با تنش‌های ژئوپولیتیکی روبه‌رو بودند و در سطح بالایی قرار داشتند، تا پایان سه‌ماهه اول سال ۲۰۲۴ به زیر میانگین‌های تاریخی پنج‌ساله سقوط کرده‌اند. در حال حاضر، به نظر می‌رسد که این حاشیه‌ها در سطوح کف گیر افتاده‌اند، همان‌طور که در شکل بالا نشان داده شده است.
دلایل کاهش حاشیه سود پالایش
- تقاضای نفت: تقاضای جهانی نفت در سطوح رکود قرار دارد، اما رشد سالانه در سال ۲۰۲۴ با پیشرفت سال کاهش یافته است، به ویژه در ایالات متحده و چین. کاهش قیمت نفت خام نیز به طور مستقیم موجب کاهش حاشیه‌های پالایش شده است.
- تلاش اوپک+ برای تعادل بازار: اوپک+ با محدود کردن تولید نفت برای حفظ تعادل در بازار، باعث کاهش تفاوت قیمت نفت سبک و سنگین و در نتیجه کاهش ارزش پیچیدگی پالایشگاه‌ها شده است.
- افزایش ظرفیت پالایش: افزودن ظرفیت پالایش بیشتر از رشد تقاضا بوده و این پروژه‌ها اکنون عمدتاً عملیاتی یا در مراحل نهایی راه‌اندازی قرار دارند، که به افزایش عرضه و کاهش حاشیه‌های پالایش منجر شده است.
- کاهش نرخ‌های باربری: نرخ‌های باربری کاهش یافته‌اند، نه به دلیل رفع اختلالات دریای سرخ، بلکه به دلیل تمیز کردن نفت‌کش‌ها برای انتقال بارهای دیزل و گاز نفتی در حجم‌های بزرگ. محدودیت تولید اوپک+ این امکان را فراهم کرده است که کاهش نرخ‌های باربری از ناکارآمدی‌های تجاری قبلی حمایت مالی کمتری از حاشیه‌های پالایش فراهم کند.
- استفاده پایین از تأسیسات سوخت های زیستی مایع: حتی تأسیسات سوخت های زیستی مایع نیز به دلیل اضافه ظرفیت، با استفاده پایین مواجه هستند که بیشتر ناشی از قیمت‌های پایین شناسه‌های تجدیدپذیر (RIN) یا گواهینامه‌ها می‌باشد.
این تحلیل نشان می‌دهد که صنعت پالایش نفت با چالش‌های متعددی مواجه است که نیازمند راهکارهای نوآورانه و استراتژی‌های بهینه برای حفظ رقابت‌پذیری و سودآوری در بازار جهانی است. علاوه بر این، با توجه به تمرکز رو به افزایش بر مسائل محیط زیستی و کاهش انتشار کربن‌دی‌اکسید، پالایشگاه‌ها نیز باید فرآیندهای خود را بهینه‌سازی کنند تا تاثیرات محیط‌زیستی خود را کاهش داده و به اهداف پایداری جهانی دست یابند.
چشم‌انداز آینده پالایش نفت: امید در افق‌های دور
نگرش‌ها به آینده بخش پالایش نفت چندان تیره نیست و عوامل متعددی پیش‌بینی می‌شود که به بهبود وضعیت این صنعت کمک خواهند کرد. مهم‌ترین این عوامل عبارتند از:
- افزایش ظرفیت پالایشگاه‌ها: افزایش ظرفیت پالایشگاه‌ها تا حد زیادی به اتمام رسیده است و تقاضا برای محصولات پالایش شده پیش‌بینی می‌شود تا اوایل دهه ۲۰۳۰ همچنان در حال رشد باشد. این افزایش ظرفیت باید بهره‌وری کلی پالایشگاه‌ها را بهبود بخشد و از سال‌های ۲۰۲۵/۲۰۲۶ به بعد حاشیه‌های سود را افزایش دهد، زیرا رشد تقاضا از افزایش ظرفیت جلوتر خواهد بود.
- افزایش تقاضا برای حجم‌های متوسط/اسیدی: تقاضای رو به رشد برای نفت به طور فزاینده‌ای توسط حجم‌های متوسط و اسیدی تامین خواهد شد. این موضوع به نفع پالایشگرهایی است که در پیچیدگی پالایشگاه‌های خود سرمایه‌گذاری کرده‌اند، زیرا این پالایشگاه‌ها قادر خواهند بود به طور بهینه‌تر به نیازهای بازار پاسخ دهند و سودآوری خود را افزایش دهند.
- حاشیه‌های پتروشیمی: حاشیه‌های پتروشیمی به دلیل افزایش ظرفیت بیش از حد قابل توجه در چین در سال‌های اخیر ضعیف بوده‌اند، که ارزش افزوده از یکپارچگی پتروشیمی‌ها را کاهش داده است. با کاهش این اضافه ظرفیت و بهینه‌سازی کریکرهای بخار ضعیف مستقل، پتروشیمی‌ها مجدداً قادر خواهند بود تا ارزش بیشتری به سایت‌های یکپارچه خود اضافه کنند و از این طریق سودآوری بیشتری کسب نمایند.
- کاهش کربن در بخش‌های سخت‌التعامل: افزایش تلاش‌ها برای کاهش انتشار کربن در بخش‌های “سخت‌التعامل” نیازمند حجم‌های اضافی از سوخت های زیستی مایع است. این تلاش‌ها نه تنها به کاهش انتشار کربن‌دی‌اکسید کمک می‌کند، بلکه موجب بهبود فرآیندهای تولید و کاهش تاثیرات محیط‌زیستی پالایشگاه‌ها می‌شود.
پیش‌بینی می‌شود که بخش پالایش نفت به طور فزاینده‌ای بر رقابت‌پذیری در هر دو محور استراتژیک درآمد (حاشیه نقد خالص، NCM) و انتشار کربن تمرکز خواهد کرد. مالکان پالایشگاه‌ها به موقعیت نسبی سایت‌های خود نسبت به رقبا و جایگاه‌شان در چارچوب‌های مختلف، همان‌طور که در شکل زیر نشان داده شده است، واکنش نشان خواهند داد.
این تحلیل نشان می‌دهد که با بهبود عوامل کلیدی و تمرکز بر استراتژی‌های بهینه، بخش پالایش نفت می‌تواند از چالش‌های کنونی عبور کرده و به رشد و توسعه پایدار دست یابد. همچنین، با توجه به اهمیت رو به افزایش مسائل محیط‌زیستی و کاهش انتشار کربن‌دی‌اکسید، پالایشگاه‌ها باید فرآیندهای خود را بهینه‌سازی کنند تا تاثیرات محیط‌زیستی خود را کاهش دهند و به اهداف پایداری جهانی دست یابند. این رویکرد نه تنها به حفظ محیط زیست کمک می‌کند، بلکه موجب افزایش کارایی و کاهش هزینه‌ها نیز می‌شود، که در نهایت به سودآوری بیشتر صنعت پالایش نفت منجر خواهد شد.
ریسک‌ها و عدم قطعیت‌های کلیدی در صنعت پالایش نفت
هر پیش‌بینی‌ای با ریسک‌ها و عدم قطعیت‌های متعددی همراه است و صنعت پالایش نفت نیز از این قاعده مستثنی نیست. علاوه بر رویدادهای ژئوپولیتیکی، افزایش تقاضا برای محصولات پالایش شده نقش تعیین‌کننده‌ای در بهبود وضعیت این بخش دارد. بنابراین، قدرت اقتصادی و میزان نفوذ جایگزین‌هایی مانند وسایل نقلیه الکتریکی از اهمیت بالایی برخوردارند.
تأثیر موانع تجاری بر پالایش نفت
پالایش نفت به تجارت بین‌منطقه‌ای کارآمد متکی است، بنابراین موانع و محدودیت‌های تجاری که به طور فزاینده‌ای در سیاست‌های جهانی رایج شده‌اند، می‌توانند موقعیت‌های رقابتی و سطح استفاده منطقه‌ای را تحریف کنند. این موضوع ممکن است منجر به ایجاد برندگان و بازندگان منطقه‌ای شود، اما به طور کلی موانع تجاری سطح تولید ناخالص داخلی را کاهش می‌دهند که به نفع کل بخش آسیب می‌زند. کاهش توان رقابتی در بازارهای بین‌المللی می‌تواند منجر به کاهش سرمایه‌گذاری‌ها و کاهش بهره‌وری در پالایشگاه‌ها شود، که در نهایت تاثیر منفی بر محیط زیست از طریق کاهش کارایی و افزایش انتشار کربن‌دی‌اکسید دارد.
رقابت‌ناپذیری سوخت های زیستی مایع
سوخت های زیستی مایع بدون حمایت‌های خاصی همچنان رقابت‌ناپذیر باقی می‌مانند، بنابراین سیاست‌های دولتی همچنان یک ریسک کلیدی محسوب می‌شوند. حمایت‌های مالی و سیاست‌های حمایتی می‌توانند نقش مهمی در افزایش استفاده از سوخت های زیستی و کاهش انتشار کربن‌دی‌اکسید ایفا کنند. با این حال، روش‌های قدیمی یکپارچگی زنجیره ارزش که بر تأمین مطمئن مواد اولیه مبتنی هستند، برای موفقیت اولیه حیاتی هستند. این امر نیازمند سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و همکاری‌های بین‌المللی برای توسعه فناوری‌های پاک و بهینه‌سازی فرآیندهای تولید است.
پالایشگران باید هم‌اکنون برنامه‌ریزی کنند تا بتوانند خود را وفق دهند و تعیین کنند کدام مسیر انتقال انرژی، مزیت رقابتی برای آینده ایجاد می‌کند. این مسیرها احتمالاً به صورت خاص به هر سایت وابسته خواهند بود و نیازمند تحلیل دقیق شرایط محلی، منابع موجود و الزامات محیط‌زیستی هستند. انعطاف‌پذیری در پذیرش فناوری‌های نوین مانند کربن‌گیری و ذخیره‌سازی (CCS) و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند به پالایشگاه‌ها کمک کند تا با تغییرات بازار و مقررات محیط‌زیستی سازگار شوند و در عین حال تاثیرات محیط‌زیستی خود را کاهش دهند.
تاثیرات محیط زیستی و انتشار کربن‌دی‌اکسید
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های صنعت پالایش نفت، کاهش انتشار کربن‌دی‌اکسید و تاثیرات محیط‌زیستی فرآیندهای پالایش است. پالایشگاه‌ها باید به طور مداوم فرآیندهای خود را بهینه‌سازی کنند تا مصرف انرژی را کاهش داده و انتشار گازهای گلخانه‌ای را به حداقل برسانند. استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته مانند کربن‌گیری، استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر و بهبود بهره‌وری فرآیندها از راهکارهای موثر در این زمینه هستند. همچنین، افزایش آگاهی و تقاضای بازار برای محصولات سبز و پایدار می‌تواند انگیزه‌ای قوی برای پالایشگاه‌ها ایجاد کند تا به سمت کاهش تاثیرات محیط‌زیستی حرکت کنند.
جمع‌بندی
صنعت پالایش نفت در سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی مواجه بوده است که شامل نوسانات حاشیه‌های پالایش ناخالص، افزایش ظرفیت پالایشگاه‌ها و فشارهای محیط‌زیستی می‌شود. تحلیل‌های انجام شده نشان می‌دهد که حاشیه‌های پالایش نفت جهانی پس از دوره‌ای از تنش‌های ژئوپولیتیکی و عرضه بیش از حد، به زیر میانگین‌های پنج‌ساله سقوط کرده‌اند. عواملی همچون کاهش تقاضای نفت در ایالات متحده و چین، تلاش‌های اوپک+ برای تعادل بازار، و افزایش ظرفیت پالایشگاه‌ها بیش از رشد تقاضا، نقش مهمی در این کاهش حاشیه‌ها داشته‌اند. علاوه بر این، کاهش نرخ‌های باربری و استفاده پایین از تأسیسات سوخت زیستی مایع نیز به کاهش سودآوری صنعت پالایش نفت منجر شده است. با وجود این چالش‌ها، صنعت پالایش نفت نیازمند راهکارهای نوآورانه و استراتژی‌های بهینه برای حفظ رقابت‌پذیری و سودآوری در بازار جهانی است.
با نگاهی به آینده، چشم‌انداز صنعت پالایش نفت امیدوارکننده به نظر می‌رسد که با پیش‌بینی افزایش ظرفیت پالایشگاه‌ها و رشد تقاضا برای محصولات پالایش شده تا اوایل دهه ۲۰۳۰، انتظار می‌رود که حاشیه‌های سود پالایشگاه‌ها از سال‌های ۲۰۲۵/۲۰۲۶ به بعد بهبود یابند. همچنین، افزایش تقاضا برای حجم‌های متوسط و اسیدی نفت و بهبود حاشیه‌های پتروشیمی با کاهش ظرفیت اضافی در چین، از دیگر عوامل مثبت این چشم‌انداز هستند. علاوه بر این، تلاش‌های فزاینده برای کاهش انتشار کربن‌دی‌اکسید و بهینه‌سازی فرآیندهای پالایش نفت با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته مانند جذب کربن و انرژی‌های تجدیدپذیر، نه تنها به حفظ محیط زیست کمک می‌کند، بلکه موجب افزایش کارایی و کاهش هزینه‌ها در بلندمدت می‌شود. با این حال، صنعت پالایش نفت باید با ریسک‌ها و عدم قطعیت‌های متعددی مانند موانع تجاری بین‌منطقه‌ای و رقابت‌ناپذیری سوخت های زیستی مایع بدون حمایت‌های دولتی روبرو شود. در نهایت، با اتخاذ راهکارهای هوشمندانه و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پاک، صنعت پالایش نفت می‌تواند به رشد پایدار و توسعه مسئولانه دست یابد و نقش مهمی در حفظ محیط‌زیست و کاهش انتشار کربن ایفا کند.
